Het doet een beetje denken aan het scheepvaartverkeer in het Nauw van Calais. Hier in de Golf van Aden bestaat een ‘adviesroute’ die beveiligd wordt door de marines van verscheidene landen. Die route volgen is niet verplicht, maar wel aan te raden om niet ten prooi te vallen aan Somalische piraten.  Twee vaarwegen van elk vijf zeemijl (negen kilometer) breed, daartussen een ‘middenberm’ van twee mijl.

Momenteel vaart het Nederlandse fregat Hr.Ms. Evertsen in die middenberm. Links en rechts zie ik op enige afstand mastodonten van schepen. Volle olietankers uit het Midden-Oosten die richting Azië gaan.  Enorme containerschepen met handelswaar varen van Oost naar West en omgekeerd.  Als een vreemde eend in de bijt zie ik door mijn verrekijker een groot luxe jacht met een forse boeg- en hekgolf de geadviseerde vaarroute volgen. Een in Azië gebouwd nieuw speeltje van een multimiljonair, op weg naar pronkhavens als Monte Carlo of Cannes?

Ik ben nu ruim een week aan boord van het fregat Evertsen, dat tevens dienst doet als drijvend hoofdkwartier van de Europese antipiraterij-operatie rond Somalië. Daarom naast ruim 180 man en vrouw van de vaste bemanning ook een kleine dertig militairen met een EU-embleem op. De meesten zijn Nederlanders (de Koninklijke Marine leidt momenteel deze operatie), maar er zijn ook militairen uit België, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Italië,Roemenië en Spanje werkzaam bij de EU-staf. En naast de blauwe marine-uniformen ziet men aan boord ook iemand met een camouflagepak van de landmacht: een specialist op een bepaald vakgebied die men bij deze operatie goed kan gebruiken. Daarnaast is er aan boord een eliteteam van het Korps Mariniers. Ze behoren tot de ‘Unit Interventie Mariniers’, getraind voor o.a. grootschalig optreden tegen terroristen of vuurgevaarlijke criminelen.  Hier op zee voeren zij de approaches uit (het naderen en aanspreken van verdachte scheepjes) en de boardings (het ‘enteren’ van piratenschepen). Zij waren het ook die bij gelegenheid als beveiligingsteam aan boord gingen van schepen die de Evertsen één op één beschermde tussen Mombassa en Mogadishu.

(EU-staf Operatie Atalanta aan boord van Hr.Ms. Evertsen. Foto Hans de Vreij)

Na die dikke week op zee vallen me twee dingen op. In de eerste plaats hoe veilig de corridor door de Golf van Aden is geworden. In deze Internationally  Recommended Transit Corridor is sinds juli niet één schip meer gekaapt. De bijna duizend kilometer lange route is in vakken (boxes) verdeeld die elk bewaakt worden door marineschepen. In internationaal verband (EU, NAVO, de door de VS geleide Task Force 151). Dan zijn er ook landen die in de eerste plaats hun eigen handelsschepen beschermen (zoals China, India, Iran, Japan, Rusland, enzovoorts). Alle deelnemende landen, op Iran na, wisselen onderling informatie uit via een beveiligd ‘chatkanaal’, opgezet door de Europese Unie.

(Lynx helikopter gaat landen op de Evertsen. Foto Hans de Vreij)

Wat verder opvalt is hoe leeg dit deel van de Golf van Aden is, op de grote handelsvaart na. In al die dagen heb ik welgeteld één klein vissersschip gezien. En geen enkel  piratenscheepje of iets wat daarop zou kunnen lijken. De grote grijze silhouetten van zwaarbewapende marineschepen, en hun  helikopters die verkenningsvluchten uitvoeren, blijken effectieve afschrikmiddelen te zijn. Vandaar dat nogal wat piraten hun werkterrein hebben verlegd van het zeegebied ten noorden van Somalië naar de Indische Oceaan, tot aan ruim 1500 kilometer uit de kust. En dat met open bootjes: een ‘moederschip’ met vaten diesel, benzine en drinkwater aan boord, en snelle aanvalskiffs. In dit gebied is veel minder scheepvaartverkeer, er zijn geen vaste vaarroutes, en nogal wat reders negeren het internationale advies om een bepaald deel van de Indische Oceaan maar liever helemaal te mijden.  Dat zijn schepen die gewapende bewaking aan boord hebben, of van een reder zijn die liever geld bespaart dan de risico’s voor de bemanning zo klein mogelijk te houden.

Over die gewapende bewakingsteams gesproken, sommige landen, zoals Nederland, staan dat van rechtswege niet toe. Effectief lijken ze wel te zijn. Verscheidene schepen zijn dankzij die teams aan kaping ontkomen. Zoals onlangs nog het Amerikaanse containerschip Maersk Alabama, dat voor de tweede keer door piraten werd aangevallen. Het vaak gehoorde argument dat geweld nog meer tegengeweld oproept lijkt een loze kreet. Piraten die een schip aanvallen openen  doorgaans zelf als eersten het vuur met automatische wapens en raketwerpers, of er nu gewapende bewakers aan boord van dat schip zijn of niet. Tegenvuur doet ze afdruipen. Van een ‘geweldsescalatie’ heb ik geen concrete bewijzen gezien.

Om het te bewaken zeegebied in de gaten te kunnen houden worden niet alleen marineschepen en helikopters ingezet maar ook maritieme patrouillevliegtuigen die lang in de lucht kunnen blijven.  Zoals de P-3 Orion en de Franse Bréguet Atlantique. De toestellen vliegen onder meer vanaf Djibouti, Mombassa en de Seychellen. Nederland zelf hád trouwens Orions, maar regering en parlement hebben een jaar of vijf geleden die toestellen afgestoten en verkocht aan Duitsland. Ze waren door het einde van de Koude Oorlog niet meer nodig, heette het. De werkelijke reden: er moest bezuinigd worden, en het schrappen van de Orions loste een flink deel van de financiële problemen op. Ironisch genoeg vliegt juist de koper van die Orions (Duitsland) hier regelmatig met de ex-Nederlandse verkenningsvliegtuigen. Ben benieuwd welke briljante ideeën in de komende bezuinigingsronde opborrelen in Den Haag…

Het werkbezoek aan de Evertsen heeft me nieuwe inzichten gegeven over de manier waarop de piraten opereren. Ze blijken in het algemeen goed georganiseerd te zijn. De mannen in bootjes die de kapingen uitvoeren vormen  slechts het topje van de ijsberg. Er zijn ook speciale teams om gekaapte schepen te bewaken, onderhandelaars, ‘perswoordvoerders’, basiskampen op land en, in het buitenland, de grote jongens achter dit criminele miljoenencircuit. Die zitten bijvoorbeeld in Londen, Djibouti of Kenia. Of dat alleen Somaliërs zijn of ook criminelen uit andere landen  is me niet duidelijk geworden. Om voor de hand liggende redenen wordt daar weinig over gezegd. Wel wordt er op gezinspeeld dat niet nader genoemde landen en partijen deze grote jongens zullen gaan aanpakken.

In Somalië zelf en in buitenlandse media wordt de mare verspreid als zouden arme vissers tot piraterij gedwongen zijn omdat Westerse vissersvloten de zeeën rond Somalië zouden hebben leeggevist. Maar volgens de waarnemingen van de EU-operatie is er langs de kust volop vis en zijn er ook volop vissers actief. Op zeer grote afstand van Somalië, duizend kilometer en meer, zijn wel Franse en Spaanse tonijnvissersvloten actief. Maar dat deel van de zee kan toch moeilijk tot de ‘Somalische wateren’ worden gerekend.

Helemaal fraai is de beschuldiging in o.a. de Somalische media dat ook de Westerse en andere marineschepen in feite aan het vissen zijn. Dat heeft onder andere de Somalische ‘vlootadmiraal’ gezegd, melden die media (die in een email overigens ontkend heeft dat hij dat zou hebben gezegd ). Nu is de invloed van de regering van Somalië beperkt tot de hoofdstad Mogadishu en heeft het land geen marine. Maar los daarvan kan ik met mijn hand op het hart stellen dat er aan boord van het fregat Evertsen en van een Portugees fregat dat ik bezocht géén visnetten aanwezig zijn. O ja, ik heb een van de bemanningsleden van de Evertsen wel zien vissen. Met een hengel…

Meer foto’s? Klik hier.