(Onderstaand de passages over Rusland in het jaarverslag over 2014 van de geheime dienst AIVD. Voor alle overige informatie: zie de link onderaan deze pagina).

Rusland ambieert grote internationale rol
Het sterke Russische geloof in de eigen status als grootmacht en het tegelijkertijd ontkennen van interne problemen zullen blijven zorgen voor instabiliteit. Het Westen is daarbij terug als gemeenschappelijke vijand en dient als zondebok voor economische tegenspoed of morele misstanden.

Om zijn invloed onder de bevolking te behouden, grijpt de president terug op vertrouwde controlemiddelen, waaronder uitbreiding van het staatsapparaat en een meer repressieve aanpak van politieke tegenstanders. Ook heeft Poetin de afgelopen jaren, ondersteund door een sterke propagandacampagne in de Russische massamedia, krachtig de nationalistische kaart gespeeld, die gekenmerkt wordt door een grote nadruk op patriottisme en het Russische orthodoxe geloof.

De uitspraken van president Poetin over de uitbreiding van de Russische invloedssfeer en zijn streven naar een internationaal bepalende rol voor Rusland staan in schril contrast met Ruslands kwetsbare positie. Die positie is kwetsbaar door een eenzijdige economische oriëntatie op de verkoop van ruwe grondstoffen.

Een ongelijk speelveld
Het Russische staatsbestel kenmerkt zich door grote bureaucratie. Bovendien ligt de werkelijke macht in Rusland niet bij de instituties die hier formeel voor verantwoordelijk zijn, maar is deze ingebed in parallelle machtsstructuren en rivaliserende informele netwerken. Dit stelt Poetin in staat om, achter de schermen en buiten formele instituties, als ultieme scheidsrechter op te treden. Deze Russische machtsstructuur, aangevuld met soms moeilijk te voorspellen beslissingen van Poetin met het doel zijn populariteit onder de bevolking zeker te stellen, zijn daarmee bepalend voor Ruslands politieke positionering. Dat maakt een transparante relatie met Rusland op zowel politiek als economisch vlak complex en afspraken met Rusland kwetsbaar.

Verdeeldheid als wapen
Ruslands belangrijkste politieke strategie om weerstand te bieden aan het Westen is het inspelen op Europese verdeeldheid. Dit was in 2014 vooral het geval op het vlak van de sancties die Europa instelde naar aanleiding van Ruslands rol in de crisis in Oekraïne. Op het energiedossier is dat al jaren de praktijk. Ook zal Rusland blijven proberen een wig te drijven tussen de NAVO-staten. Om de eensgezindheid van de Europese Unie inzake Rusland te verstoren voert het Kremlin voortdurend een verdeel-en-heersstrategie.

Het ‘energiewapen’ vormt een centraal middel om verdeeldheid te zaaien in Europa. Rusland beoogt individuele Europese lidstaten politiek aan zich te binden door hen eenzijdig afhankelijk te houden van Russisch aardgas, of juist door hen gunstige voorwaarden te bieden. Moskou hoopt dat deze landen zich tegen de Europese consensus over een stevig Ruslandbeleid keren en zich zullen verzetten tegen het Europese energiebeleid. Dit energiebeleid wil de vrije markt stimuleren door zich bij de keuze van energievoorziening niet te richten op één bepaald land, één bepaalde leverancier of een eenzijdige energiebron. Rusland, dat alles graag in één hand houdt, ziet dit beleid als een directe bedreiging voor zijn machtspositie.

De capaciteit van Rusland om politieke invloed uit te oefenen op basis van zijn positie als energiegrootmacht is echter verzwakt. Rusland heeft internationale samenwerking en investeringen nodig om de efficiëntie van de Russische energiesector te verhogen en de grote voorraden in de Arctische regio te kunnen ontginnen. Om zijn onafhankelijkheid ten opzichte van Europa aan te tonen, probeert Rusland daarom zijn energiehandel met China te intensiveren. Zo tracht Rusland zijn onderhandelingspositie ten opzichte van Europa te versterken.

(…)

Spionage
Staten gebruiken inlichtingendiensten om in het buitenland informatie te bemachtigen die niet vrij beschikbaar is en die hen voordeel kan verschaffen. Het kan gaan om informatie ter bevordering van hun eigen nationale veiligheid, zoals politieke inlichtingen, of om wetenschappelijke en economische (voor)kennis voor het eigen gewin. Nederland is met zijn hoogwaardige kenniseconomie, zijn goede positie in internationale organisaties en als geografisch en digitaal knooppunt in Europa een aantrekkelijk doelwit voor spionage door vreemde mogendheden.

Staten schermen hun inlichtingenactiviteiten zoveel mogelijk af. Daardoor is niet zomaar duidelijk wie hier spioneert. In het algemeen kan worden gesteld: hoe groter de mogendheid, des te groter de mogelijkheid van spionage door een staat.

Rusland
Veel van de huidige machthebbers in Rusland, inclusief president Poetin, zijn afkomstig uit de Russische inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Voor hun informatiebehoefte en de uitvoering van de politieke en economische agenda vallen deze bestuurders grotendeels terug op de geheime diensten. De Russische inlichtingen- en veiligheidsdiensten worden dan ook wereldwijd ingezet voor het verzamelen van vertrouwelijke informatie en geheime inlichtingen, het verwerven van militaire technologie en het uitvoeren van beïnvloedingsoperaties, ook in Nederland.

De structurele aanwezigheid en activiteiten van de Russische inlichtingen- en veiligheidsdiensten in Nederland, gecombineerd met de wereldwijde Russische operaties gericht tegen het Westen, tasten de politieke, militaire en economische positie van Nederland en zijn bondgenoten aan.

Verwerving van kennis
In het afgelopen jaar is wederom vastgesteld dat de Russische inlichtingendiensten in Nederland agenten aansturen voor het verkrijgen van politieke en wetenschappelijke inlichtingen. Ook worden agenten ingezet voor de aanschaf van (semi)militaire technologie waarbij doelbewust exportrestricties worden omzeild. In Rusland schuwen de Russische diensten niet om over te gaan tot intimidatie van Nederlanders daar, met als doel informatie te vergaren.*

Beïnvloeding
De wereldwijde Russische campagne om beleid en beeldvorming ten aanzien van Rusland te beïnvloeden raakt ook Nederland. De Russische inspanning op het gebied van beïnvloeding lijkt mondiaal en ook in Nederland, geïntensiveerd na de interventie in Oekraïne. Rusland maakt hierbij deels gebruik van een contactennetwerk dat in de jaren daarvoor is opgebouwd. Rusland heeft veel kennis en ervaring, met name vanuit de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, op het gebied van beïnvloedingsoperaties.

Beïnvloedingsactiviteiten zijn veelal gericht op het politieke en zakelijke domein maar ook op cultuur en media. De AIVD constateert in dit kader bijvoorbeeld een toename van de Russische inspanningen om talentvolle academici en maatschappelijk betrokken jongeren op kosten van de Russische overheid naar Rusland te laten reizen.

Heimelijke of verborgen (politieke) beïnvloeding laat zich moeilijk duiden omdat het plaatsvindt in een schemergebied tussen diplomatie en inlichtingenwerk en het uiteindelijke effect van beïnvloeding zich niet objectief laat meten. Bovendien bestaat er binnen de Nederlandse overheid, maar ook binnen het bedrijfsleven, een groot vertrouwen in de eigen weerbaarheid tegen dergelijke Russische campagnes. Dit kan leiden tot onderschatting van het effect van ongewenste Russische beïnvloeding op de lange termijn.

(…)

* Tegenover het NOS-Journaal lichtte AIVD-hoofd Rob Bertholee dit toe. “Je moet er achter zien te komen wat de zwakke punten zijn van de mensen die je interessant vindt. Op het moment dat je dat gevonden hebt, en het gaat bijna altijd om geld of om seks – seks, drugs en rock & roll zou ik bijna zeggen – dat is een beetje waar de zwakke plekken van de mensen zitten en die worden uitgebuit.” (bron)

Ga naar het jaarverslag 2014